اخفاء (حقوق جزا)اخفاء، از اصطلاحات علم حقوق بوده و به معنای مخفی کردن شخص یا مال یا ماهیت واقعی مال با انگیزه مجرمانه است. برخی از موارد مهم اخفا عبارتند از: اخفای جاسوسان، اخفای اسناد دولتی، اخفای جسد، اخفای زندانی، اخفای طفل، اخفای ادله جرم، اخفای مال مسروقه، اخفای ماهیت واقعی عواید حاصل از جرم. ۱ - تعریفاخفاء در لغت به معنی پنهان کردن و پوشیده داشتن [۱]
آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی - فارسی، ماده خفی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳، چاپ چهارم.
است و در اصطلاح به پنهان کردن شخص یا مال یا ماهیت واقعی مال با هدف مجرمانه [۲]
ایمانی، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، واژه اخفاء، تهران، نشر آریان، ۱۳۸۲، چ اول.
می‌گویند.مخفی نمودن به خودی خود، جرم محسوب نمی‌شود؛ اما گاهی موضوع اخفاء، عملی است که نظم عمومی را به مخاطره انداخته و قانون‌گذار برای جلوگیری از آن، این عمل را جرم انگاری نموده و برای آن مجازات تعیین می‌نماید. ۲ - مصادیقموارد اخفاء در فصل خاصی از قانون جمع‌آوری نشده؛ اما با استقصای مواد قانونی، موارد مهمی اخفا عبارتند از: ۱. اخفای جاسوسان ۲. اخفای اسناد دولتی ۳. اخفای جسد ۴. اخفای زندانی ۵. اخفای طفل ۶. اخفای ادله جرم ۷. اخفای مال مسروقه ۸. اخفای ماهیت واقعی عواید حاصل از جرم ۲.۱ - اخفای جاسوساناز جمله جرایم علیه امنیت، آن است که فرد بدون آن‌که خود جاسوسی کند، جاسوسان دشمن را مخفی کرده و در نتیجه موجب تسهیل کار آن‌ها و دستگیر نشدن ایشان گردد. ماده ۵۱۰ در این مورد اشعار می‌دارد: هرکس به قصد برهم زدن امنیت ملی یا کمک به دشمن، جاسوسانی را که مامور تفتیش یا وارد کردن هرگونه لطمه به کشور بوده‌اند شناخته و مخفی نماید یا سبب اخفای آن‌ها بشود، به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم می‌شود. مخفی کردن ناظر به مباشرت در جرم است. بنابراین چه فرد مرتکب، جاسوس را به منزل برده و پنهان کند و چه کلید خانه متروکی در حومه شهر را جهت مخفی شدن به وی بدهد و چه با گریم کردن چهره یا انجام عمل جراحی پلاستیک بر روی صورت او موجب مخفی ماندن وی بشود؛ در هر حال مرتکب جرم موضوع این ماده شده است. اما سبب اخفای جاسوسان شدن ناظر به مواردی است که مرتکب بدون آن‌که مباشرتا مبادرت به این امر کرده باشد با اقداماتی از قبیل تشویق، تحریک، تهدید، و... موجب اخفای جاسوسی را فراهم نموده باشد. تبصره ۲ ماده ۲۴ مجازات جرایم نیروهای مسلح مصوب سال ۱۳۸۲ جرمی مشابه جرم مذکور را پیش‌بینی است، البته با این تفاوت که جرم موضوع این تبصره برخلاف جرم موضوع ماده ۵۱۰ نیاز به وجود سوء نیت خاص یعنی قصد برهم زدن امنیت ملی یا کمک به دشمن را ندارد. ۲.۲ - اخفای اسناد دولتیبر اساس ماده ۶۰۴ ق. م. ا هر یک از مستخدمین دولتی، نوشته‌ها و اوراق و اسنادی که حسب وظیفه به آنان سپرده شده یا برای انجام وظایفشان به آن‌ها داده شده است را معدوم یا مخفی نماید، علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه سال تا یک سال محکوم خواهد شد. اسناد مذکور در این ماده منصرف به اسناد غیرمالی است و شامل اسناد مالی یا بهادار نمی‌گردد و لازم است که اسناد مورد نظر به عنوان وظیفه در اختیار کارمند دولت گذاشته شده باشد. [۳]
شکری، رضا و قادر، سیروس، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، ۶۴۰، تهران، نشر مهاجر، ۱۳۸۷.
۲.۳ - اخفای جسدمخفی نمودن جنازه بر اساس ماده ۶۳۵ ق. م. ا و مخفی نمودن جسد مقتولین بر اساس ماده ۶۳۶ ق. م. ا با علم به قتل، جرم محسوب می‌گردند. جسد و جنازه باید به گونه‌ای باشند تا عرفا صدق جنازه یا جسد بر آن‌ها ممکن باشد؛ بنابراین نمی‌توان به تکه‌ای از بدن یا جنین اطلاق جنازه یا جسد نمود در حالی که به اسکلتی که پوست و گوست ندارد، اطلاق جسد می‌شود. [۴]
توجهی، عبدالعلی، جزوه حقوق جزای اختصاصی (دوره کارشناسی ارشد)، ص۲، قم، مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی، ۱۳۸۹.
اطلاق ماده ۶۳۶ ق. م. ا شامل صورتی هم می‌شود که مرتکب، خود قاتل باشد؛ اما انصراف ماده از چنین شخصی، منطقی‌تر است. دیوان عالی کشور نیز در آرای مختلف خود، مطابق این نظر حکم داده و مخفی کردن جسد توسط قاتل را مشمول این ماده ندانسته است. [۵]
رای شماره ۱۵۳۲/۱۰۰۲۸- ۱۲ مهر ۱۳۱۶.
[۶]
زراعت، عباس، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، ص۶۷۲، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۴، چاپ اول.
سوزاندن جسد مقتول نیز نوعی مخفی کردن به حساب می‌آید. [۷]
حکم شماره ۳۶۶۵ – ۲۱/ ۸/ ۳۶ ش ۲. د. ع. ک.
عنصر معنوی این جرم، سوء نیت عام یعنی علم مرتکب به عمل غیر قانونی است و تفاوتی نمی‌کند که انگیزه وی چه چیزی است خواه به خاطر علاقه وافر به مرده او را مخفی نماید خواه به جهت مخفی نگه داشتن خبر مرگ او از دیگران و یا بخواهد از مرده انتقام بگیرد؛ اما این انگیزه‌ها می‌تواند از علل تشدید یا تخفیف مجازات باشد. [۸]
زراعت، عباس، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، ۶۷۱.
۲.۴ - اخفای زندانیماده ۵۵۳ بیان می‌دارد: هر کس شخصی را که قانونا دستگیر شده و فرار کرده یا کسی که متهم است به ارتکاب جرمی و قانونا امر به دستگیری او شده است مخفی کند به ترتیب مقرر در قانون مجازات خواهد شد. اطلاق عبارت هرکس شامل مامور و غیر مامور می‌گردد؛ اما هرگاه یکی از مامورین مذکور در ماده‌های ۵۴۹ یا ۵۵۰ باشد و علاوه بر مساعدت در فرار یا کوتاهی در دستگیری، مبادرت به مخفی نمودن متهم یا محکوم نمایند؛ مورد از مصادیق تعدد مادی است و مرتکب علاوه بر کیفر ماده ۵۵۳ به کیفر مذکور در مواد مذکوره نیز محکوم خواهد شد مگر این‌که از نظر عرف، هر دو عنوان مجرمانه در قالب یک عمل رخ دهد که در این صورت مقررات تعدد معنوی اعمال می‌گردد. [۹]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، ج۱، ص۲۵۶، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۲، چاپ اول.
۲.۵ - اخفای طفلمخفی نمودن طفلی که تازه متولد شده طبق ماده ۶۳۱ مشمول مجازات شش ماه تا سه سال حبس خواهد شد. مراد از طفل تازه متولد شده، کودکی است که قابل جابجایی با کودک دیگر باشد یا چهره او قابل تمایز با کودکان دیگر نباشد. [۱۰]
گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای اختصاصی، ص۲۲۸، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳، چاپ دهم.
در مخفی نمودن طفل، والدین طفل مشخص هستند و شامل مخفی نمودن اطفال سرراهی نمی‌گردد. [۱۱]
زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، ۶۶۷.
۲.۶ - اخفای ادله جرممخفی نمودن ادله جرم برای خلاصی مجرم از محاکمه و محکومیت، جرم محسوب می‌شود و بر اساس ماده ۵۵۴، حسب مورد به یک سال تا سه سال حبس محکوم خواهد شد. اطلاق و عموم کلمه مجرم علاوه بر مباشر، بر شرکا و معاونین جرم نیز دلالت دارد و اطلاق و عموم کلمه جرم نیز شامل جرایم عمدی و غیر عمدی می‌گردد. قصد خلاصی مجرم از محاکمه و محکومیت، سوء نیت خاص این جرم است. [۱۲]
شکری، رضا و قادر، سیروس، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، ۵۳۶.
۲.۷ - اخفای مال مسروقهمخفی نمودن مال مسروقه به معنای قبول و نگهداری شیء دزدیده شده در نزد خود می‌باشد تا به این طریق از کشف جرم جلوگیری نماید. این عمل از جرایم مستمر است که در ماده ۶۶۲ جرم انگاری شده است. مخفی کردن مال مسروقه از سوی سارق نتیجه منطقی جرم سرقت است؛ لذا نباید مجازات‌های متعدد در مورد وی اعمال شود. [۱۳]
نظریه مشورتی ۷/۱۶۷۷ مورخ ۱۳۶۹/۴/۳ اداره حقوقی قوه قضائیه.
۲.۸ - اخفای ماهیت واقعی عواید حاصل از جرمبر اساس ماده ۲ قانون مبارزه با پولشویی (مصوب اسفند ماه ۱۳۸۶ مجلس شورای اسلامی)، اخفای ماهیت واقعی مال حاصل از جرم یکی از مصادیق جرم پولشویی به شمار رفته است: اخفا یا پنهان یا کتمان کردن ماهیت واقعی، منشا، منبع و محل نقل و انتقال، جابه جایی یا مالکیت عوایدی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در نتیجه جرم تحصیل شده باشد، یکی از مصادیق پولشویی به شمار می‌رود. [۱۴]
حیدری، علی مراد، جرم انگاری پول شویی، ش۱، ص۱۳۲، مجله فقه حقوق، ۱۳۸۳، سال اول.
۳ - پانویس
۴ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اخفاء»، تاریخ بازیابی ۹۹/۴/۱۵. رده‌های این صفحه : اصطلاحات حقوقی | حقوق جزای اسلامی
|